Jak rozmawiać z dzieckiem, aby chciało słuchać?

Komunikacja interpersonalna wpisana jest w ludzkie istnienie, o czym świadczą słowa P. Watzlawicka (1969), iż niemożliwym jest niekomunikowanie się. Nawet brak werbalnego komunikatu wiąże się z przekazaniem wiadomości. Efektywna komunikacja poprawia jakość życia, gdyż jest istotnym narzędziem umożliwiającym osiąganie celów. Jednakże podczas procesu komunikowania się mogą pojawić się bariery komunikacyjne, które zakłócają jego efektywny przebieg.  Przyczyniają się one do powstawania nieporozumień, co wpływa na przejawianie oporu przez dziecko oraz wycofywanie się z rozmowy.

Bariery komunikacyjne rozumiane jako zakłócenia uniemożliwiające efektywne komunikowanie się można przezwyciężać wykorzystując sposoby usprawniające przebieg procesu komunikowania się. T. Gordon (1994) uważa, że problemy w komunikacji z dzieckiem z największym powodzeniem rozwiązuje się stosując w komunikacji język akceptacji. Przekazywanie komunikatów zawierających akceptację wpływa na umocnienie poczucia własnej wartości, sprawstwa oraz motywacji dziecka. Ponadto skutkuje zaakceptowaniem przez dziecko przeżywanych problemów oraz własnych negatywnych uczuć, takich jak lęk, złość. Akceptacja przekazywana za pośrednictwem słów umożliwia dziecku konstruktywne rozwiązanie trudności oraz uświadomienie sobie, że posiada zasoby do radzenia sobie.

Nabyciu umiejętności efektywnego komunikowania się z dzieckiem może sprzyjać poprawa umiejętności słuchania. T. Gordon (1994) podkreśla, że jednym z najskuteczniejszych sposobów podczas rozmowy z dzieckiem jest aktywne słuchanie. Polega ono na próbie zrozumienia przez rodzica przeżyć dziecka oraz znaczenia przekazywanych przez niego treści. Rodzic interpretuje oraz parafrazuje otrzymaną treść, a następnie przekazuje ją werbalnie w formie informacji zwrotnej do dziecka. Celem jest potwierdzenie czy jego interpretacja jest poprawna. Istotne, że rodzic nie ustosunkowuje się w żaden sposób do odebranej informacji. Oznacza to, iż parafraza nie zawiera indywidualnych opinii, sądów, argumentów oraz rad. W rezultacie dziecko może zweryfikować czy rodzic adekwatnie do jego intencji zrozumiał przekazaną wiadomość.

Kolejnym ze sposobów, który wpływa na poprawę komunikowania się rodzica z dzieckiem jest zmiana wypowiedzi ,,ty” na wypowiedzi ,,ja”.  Wypowiedzi ,,ty” przyczyniają się do powstawania zakłóceń, gdyż oceniają lub obwiniają dziecko. Rodzic zamiast przekazywać własne odczucia związane z zachowaniem dziecka, koncentruje się na przypisywaniu mu negatywnych cech. Natomiast wypowiedzi ,,ja” umożliwiają przezwyciężenie barier komunikowania się, gdyż komunikują szczere odczucia jakie rodzic ma względem zachowania dziecka. Dlatego też dziecko nie ma możliwości, aby im zaprzeczyć oraz nie ma powodu do przejawiania bunt oraz oporu. Rodzic formułując wypowiedzi ,,ja” nie wywiera wpływu na dziecko odnośnie konieczności zmiany nieakceptowanego zachowania. Natomiast umożliwia dziecku przejmowanie odpowiedzialności oraz dokonanie samodzielnego wyboru zmiany lub nie swoich działań. Wypowiedzi zorientowane na ,,ja” komunikują również przekonanie, że dziecko uwzględni potrzeby rodzica oraz posiada umiejętności, aby w sposób konstruktywny rozwiązać zaistniały problem. Zazwyczaj wypowiedzi ,,ja” przyczyniają się do modyfikacji nieakceptowanego zachowania, a zmiana ta wpływa na poprawę relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Istotne jest również,  że szczere wypowiedzi ,,ja” przekazujące prawdziwe odczucia rodzica sprzyjają formułowaniu przez dziecko tego samego rodzaju wypowiedzi.

Włodzimierz Głodowski (2001) wyróżnia zasady, których przestrzeganie pozwala na rozwinięcie nowego sposobu słuchania umożliwiającego radzenie sobie z barierami utrudniającymi prawidłowe odebranie przekazywanych przez dziecko treści. Pierwsza z wyodrębnionych dotyczy rozwijania umiejętności bycia cierpliwym. Rodzic powinien wysłuchać pełną treść komunikatu, bez przerywania dziecku. Istotne, aby nie ponaglać dziecka poprzez okazywanie dezaprobaty oraz braku zainteresowania. Natomiast w przypadku braku wystarczającego czasu na pełne wysłuchanie dziecka należy poprzestać na dotychczas zdobytych informacjach, zamiast ponaglać oraz słuchać połowicznie. Kolejna z wyróżnionych wskazówek zobowiązuje do rozwijania uważności oraz uprzejmości. Aby pokonać barierę powstającą poprzez brak uważności w słuchaniu należy intensyfikować zdolność koncentracji uwagi na temacie rozmowy oraz dziecku. Należy również wykorzystywać zasadę sprzężenia zwrotnego adekwatnie do wymogów konwersacji. Kolejna z opisanych wskazówek dotyczy gotowości do uczenia się podczas konwersacji. Wiąże się to z umiejętnością odebrania, zinterpretowania oraz zrozumienia stanowiska dziecka. Aby radzić sobie z powstającymi podczas słuchania zakłóceniami, rodzic powinien rozwijać umiejętność bycia otwartym na opinię oraz propozycję innych.  W tym celu należy ograniczać manifestowanie z góry określonego stanowiska oraz wyrażanie niechęci zmiany swojego punktu widzenia. Istotne jest również, aby rodzic nie reagował zbyt przesadnie na przekaz. Podczas przebiegu procesu komunikowania powinno się nieustannie likwidować przeszkadzające w słuchaniu bariery, tak aby wysłuchać pełną informację i w efekcie poznać punkt widzenia dziecka. Następna wskazówka wiąże się z powstrzymywaniem przesadnej reakcji na dziecko. Pomimo iż, zachowania oraz wypowiedzi dziecka mogą wprawiać rodzica w złość oraz rozkojarzenie, powinien on rozwijać umiejętność koncentracji uwagi na treści przekazu, a nie osobie. Ponadto rodzic nie powinien prezentować pseudosłuchania. Oznacza  to, że nie należy udawać oraz sprawiać wrażenia, że słucha się dziecka.

Stosowanie w codziennej praktyce powyższych wskazówek może przyczynić się do pokonania pojawiających się podczas rozmowy bariery komunikacyjnych, a w rezultacie pozwoli osiągnąć efektywną komunikację z dzieckiem.

Bibliografia:
Watzlawick, P. (1969), Menschliche Kommunikation. Bern: Stuttgart
Morreale, S., Spitzberg, B., Barge, J.K. (2015), Komunikacja między ludźmi: motywacja, wiedza, umiejętności. Warszawa: PWN
Gordon, T. (1994), Wychowanie bez porażek. Warszawa: PAX
Głodowski, W. (2001), Komunikowanie interpersonalne. Warszawa: Hansa Communication